Het kan Wopke Hoekstra niet zijn ontgaan dat er nogal wat van hem wordt verwacht als hij namens de Europese Unie naar Dubai gaat. De hele wereld kijkt mee.
De baas van het VN-klimaatbureau, Simon Stiell, liet weten dat hij op Hoekstra rekent als bruggenbouwer tijdens de klimaattop die de komende weken in de Emiraten wordt gehouden. Een Europarlementariër zei: u moet in Dubai bewijzen dat u geen papieren tijger bent. Johan Rockström, toonaangevend klimaatwetenschapper, noemde de EU op een recente conferentie de „grootste economie ter wereld die klimaatleiderschap toont”. En voegde voor een mede-panellid fijntjes toe: „Dat is een grote verantwoordelijkheid die daar op uw schouders rust, commissaris Hoekstra.”
De VS sturen voormalig presidentskandidaat John Kerry, China de doorgewinterde klimaatdiplomaat Xie Zhenhua. Europa verschijnt aan de start met Hoekstra, net twee maanden in functie. Op de conferentie eind oktober maakte hij er een grapje over. „U zult zich misschien afvragen: wie is die lange Nederlander, de derde week in zijn nieuwe baan, en wat gaat hij doen?”
Toen bekend werd dat Nederland demissionair minister van Buitenlandse Zaken Hoekstra voordroeg als EU-Commissaris voor Klimaat stak een storm op. Ngo’s stuurden bezorgde brieven naar de Commissie, er werd een petitie tegen hem gestart. Critici zeiden dat ze hem nooit op liefde voor het klimaat hadden kunnen betrappen en brachten in herinnering dat hij voor versoepeling van stikstofafspraken was geweest. Coalitiepartner D66 vond het zuur dat minister van Financiën Sigrid Kaag was gepasseerd. Binnen het CDA, dat onder Hoekstra’s leiding aan een duikvlucht begon, die uitmondde in een verlies van tien zetels, werd verbolgen gereageerd. Op de avond van de verkiezingen was Hoekstra voor debatten in Straatsburg.
Begin oktober onderwierpen Europarlementariërs hem aan een klimaatexamen. Om zijn kandidatuur veilig te stellen, had hij een aantal ‘groene’ toezeggingen gedaan. Hij zou alleen gevaar lopen als hij zou blunderen. Dat gebeurde niet: hij had vier weken op klimaathuiswerk geblokt.
Twee weken later kreeg hij van de Europese klimaatministers in Luxemburg een onderhandelingsmandaat. De EU wil onder andere dat de subsidies op olie, kolen en gas zo snel mogelijk verdwijnen. Ze zal bijdragen aan het herstel van schade aangericht door klimaatverandering en zet in op een mondiale verdrievoudiging van hernieuwbare energie voor 2030.
Sindsdien heeft Hoekstra een tiental reizen gemaakt en een kleine zestig buitenlandse leiders gesproken, onder wie de presidenten van Zambia, Senegal en Kenia. Op kantoor in Brussel blikt hij vooruit op Dubai, in afwachting van een telefoongesprek met Mia Mottley, premier van het door klimaatverandering bedreigde Barbados.
Europa heeft een klimaatreputatie hoog te houden, u heeft een grote last op zich genomen.
„In de Unie denken landen verschillend, maar de klimaatambitie wordt breed gedragen. Niet omdat we dat zo graag willen, maar omdat we buitengewoon serieus nemen wat wetenschappers erover zeggen. En dat is ook wat ik tegen iedereen zeg, ook internationaal, die aan het tegenstribbelen is: joh, de wetenschap zegt dat de planeet alleen nog maar rode lijnen over heeft. Dat is de realiteit die we met elkaar hebben te aanvaarden.”
Zijn de alarmsignalen van het klimaat en de sombere prognoses van de wetenschap een voordeel voor de Europese klimaatonderhandelaar?
„Het maakt het zowel makkelijker als moeilijker. Waar je in normale onderhandelingen kan zeggen: we moeten ergens in het midden landen, is de harde realiteit hier dat dat niet goed genoeg is. Dus daarmee is dat een grote verantwoordelijkheid voor de EU en ook voor mij persoonlijk.”
Er staat veel op het spel. Tegelijk zijn de geopolitieke randvoorwaarden moeilijk. „Ik proef dat in alle gesprekken die ik voer. Bij de een staat die rampzalige oorlog die de Russen Oekraïne aandoen heel hoog in de frontaalkwab. Bij anderen is dat de grote onrust in het Midden-Oosten. Maar denk ook aan de spanning in de Indo-Pacific.”
In die wereld van oorlog en conflict, van botsende grootmachten, probeert iedereen zijn eigen belang te behartigen en die belangen verschillen. „Je moet daarom realistisch zijn over hoe lastig de wedstrijd is die we met elkaar aangaan.” Even later formuleert hij het zo: „Eerlijk is eerlijk: daarmee is de kans op succes niet bijster groot, maar paradoxaal genoeg wel bitter noodzakelijk.”
Lees ook
De klimaatambities moeten in Dubai fors omhoog, maar de voortekenen zijn niet gunstig
Europa wil niet alleen vooroplopen. Europa verwacht ook iets van anderen. Ook landen die zich als het zo uitkomt ontwikkelingsland noemen maar snel welvarender zijn geworden, moeten aan de bak. Zoals China, Saoedi-Arabië en het gastland van de COP, de Verenigde Arabische Emiraten. „Je hebt van die iconische foto’s, dan zie je het strand van de Emiraten in 1970 en nu. Op het ene plaatje zie je strand en verder niks. En op het volgende plaatje zie je de ene na de andere wolkenkrabber. Ik gun iedereen van harte de verworven welvaart, maar met economische ontwikkeling komt ook verantwoordelijkheid. Dat is de harde realiteit. We zijn op een moment aanbeland waarop niemand een free rider kan zijn.”
De rijke industrielanden staan niet alleen in pogingen om welvarendere voormalige ontwikkelingslanden, zoals de Golfstaten of China onder druk te zetten. Hoekstra hoopt op de steun van Afrika en Latijns-Amerika. Afgezien van de olieproducerende landen, „zijn er heel veel landen in Afrika die zeggen: jongens, vooruit met de geit: meer ambitie, stevige doelen – en daar moet ook meer geld bij. Hetzelfde hoor ik in Latijns-Amerika. Het meest expliciet zijn de kleine eilandstaten, want die staan straks letterlijk onder water. Europa deelt onze ambitie met een hele grote groep landen uit de Global South. Dat biedt ruimte voor de onderhandelingen.”
Hoe reageert Xie als u hem zegt: we willen nu wel wat zien van jullie?
„In dit soort gesprekken verrast geen van beide gesprekspartners. Hij wéét wat de Europese ambitie is en ik probeer daar de wetenschappelijke logica van te laten zien. En ik ben niet verrast, want ik weet wat Chinese ambities zijn met kolencentrales en ik ken het Chinees narratief dat ze een ontwikkelingsland zijn.
„Ik ben over die kolencentrales teleurgesteld en zeg dat ik het onverstandig vind. En ik zeg dat China in elk geval één van de landen van de Europese Unie qua inkomen per hoofd van de bevolking al heeft ingehaald. Ik zeg dat als ik van het vliegveld naar het centrum van Beijing rijd, ik onder de indruk ben van de welvaart, de kwaliteit van de wegen en het aantal elektrische auto’s. Ik zeg ook dat ze dat zeer gegund is, maar dat je dan niet kan doen alsof je in dezelfde positie bent als twintig jaar geleden als het gaat om klimaatfinanciering.”
Is hij vatbaar voor dat argument?
„In alle gesprekken probeer ik het touw verder op te rekken. In het ene gesprek is de oogst groter dan in het andere. Maar ik denk dat Xie ook ziet dat de wereld maar één ding te doen heeft en dat is meer ambitie te laten zien. We spraken uren, ook tijdens het eten. Ik ben er ook bewust naartoe gegaan, zodat je niet alleen maar een videogesprek hebt. Je weet dan nooit welke inspanning welk resultaat oplevert. Maar in het algemeen is het zo dat wat je aandacht geeft bloeit.”
Hoekstra verwacht niet dat zijn werk als klimaatcommissaris bemoeilijkt gaat worden door de uitslag van de Nederlandse verkiezingen. „Het klimaatbeleid is overwegend op Europees niveau vastgelegd. Het is verder niet aan mij om de uitslag van de verkiezingen te duiden, de Europese Commissie neemt daar geen positie over in, maar de meeste waarnemers stellen dat de Nederlandse kiezers met name over migratie hebben gestemd. Over de klimaataanpak is nog altijd behoorlijke consensus in Nederland.”
Succes in Dubai is bepaald niet gegarandeerd. Waarom wilde Hoekstra dan toch deze baan? „Omdat het klimaat een ongelooflijk ingewikkeld probleem is waarmee we met verdubbelde energie aan de gang moeten. Dat vind ik niet alleen een enorme verantwoordelijkheid. Als ik het leven gemakkelijk had willen houden dan had ik zeven jaar geleden moeten bedenken dat ik gewoon door moest gaan met geld verdienen. Ik heb heel bewust en met veel voldoening een andere keuze gemaakt.”
Een internationale klimaatconferentie is een gecompliceerd spel omdat gelijktijdig over verschillende onderwerpen onderhandeld moet worden. Hoekstra somt op: het uitfaseren van fossiele brandstoffen en het pieken van de uitstoot in 2025 – volgens hem het moeilijkste onderwerp. Naast een verdrievoudiging van hernieuwbare energie wil Europa een verdubbeling van de energie-efficiëntie afspreken. En er moet geld op tafel komen, ook van niet-traditionele donors. Om van de klimaattop (COP 28) een succes te maken moet op alle punten vooruitgang geboekt worden.
Rond elk onderwerp heeft zich bovendien een aparte groep voor- en tegenstanders geformeerd. „De Chinezen zijn wel enthousiast over hernieuwbare energie, maar niet over het uitfaseren van kolen. Ze willen zelfs bijbouwen. De oliestaten zijn best te vinden voor het uitfaseren van kolen, maar minder enthousiast over het uitfaseren van olie.”
De meeste onderhandelingen in Dubai volgen een klassiek voor-wat-hoort-wat-stramien: de EU wil veel op zich nemen, maar alleen als andere landen dat ook doen. Rond het fonds voor klimaatschade in kwetsbare landen speelt nog iets anders. „Het fonds is een symbool geworden voor betrouwbaarheid of onbetrouwbaarheid”, zegt Hoekstra.
Ontwikkelde landen hebben beloofd om 100 miljard dollar op tafel te leggen voor klimaatmaatregelen in ontwikkelingslanden, maar doen er al jaren over om die belofte waar te maken. Het nieuwe ‘verzekeringsfonds’ gaat om honderden miljoenen, maar, zegt Hoekstra: het is een testcase geworden en het kan de sfeer volledig verzieken.
De gastheer van de COP, sultan Al-Jaber, is ook de baas van staatsoliemaatschappij. Hoe pakt u hem aan?
„Kijk, de hele wereld kijkt mee en er is geen succes te construeren zonder dat we al die onderwerpen die ik noemde aanpakken. Ik zeg tegen iedereen, en dus ook tegen hem: de lat voor succes ligt voor Europa heel hoog.”
Maar hoe geloofwaardig is hij? Deze week bleek dat VAE in de marge van de onderhandelingen ook fossiele brandstof wil verkopen.
„De lakmoesproef is straks: wat hebben we bereikt. En eerlijk, dat is een hele steile klim. Dat is de realiteit.”
